Αργύρης Αδαλής - Ο αρχιτέκτονας της Μυτιλήνης
Μάθετε για τη ζωή και το έργο του ανθρώπου που σύνδεσε το όνομά του με την αρχιτεκτονική όψη της Μυτιλήνης, και αποτέλεσε εναν από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της σύγχρονης Ελλάδας.

Ιστορικό
Σημαντικά έργα και σταθμοί ζωής του αρχιτέκτονα
Γέννηση
· ΜυτιλήνηΟ μοναχογιός της οικογένειας Αδαλή, μιας ευκατάστατης οικογένειας της Μυτιλήνης με καταγωγή από τα Μοσχονήσια, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη. Ο πατέρας του, Κωσταντής Αδαλής, ήταν κάλφας (βοηθός αρχιμάστορα) και σημαντικό μέλος της συντεχνίας των οικοδόμων. Η μητέρα του καταγόταν πιθανώς από την Πελοπόννησο. Το πατρικό του σπίτι βρίσκεται στη συνοικία του Αγίου Θεράποντα, που την εποχή εκείνη ήταν ακόμα ένας μικρός ναός παρακείμενος στο ‘Ξενοδοχείο’, ένα κτήριο που εξυπηρετούσε ανάγκες νοσοκομείου, αλλά προσέφερε και κατάλυμα σε ταξιδιώτες.

Σπουδές
· ΑθήναΜέρος 1ο - Πολυτεχνείο Αθηνών
Το 1872 ο Αργύριος αποφοιτεί από το Γυμνάσιο Μυτιλήνης και μετακομίζει στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έπειτα από 2 χρόνια ξεκινάει και σπουδές αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του γνωρίστηκε με τον Έρνστ Τσίλερ, ο οποίος δίδασκε στο Πολυτεχνείο μεταξύ 1872 και 1883. Ο Τσίλερ αναγνώρισε το ταλέντο του Αδαλή και τον έχρισε βοηθό του. Την εποχή εκείνη ο Αδαλής μιλούσε ήδη Γαλλικά, Τούρκικα, Αγγλικά και Γερμανικά, γεγονός που τον καθιστούσε χρήσιμο σε ακαδημαϊκές αλλά και πρακτικές εργασίες, όπως μεταφράσεις μεταξύ Γάλλων και Τούρκων συνεργατών.

Σπουδές
· ΛειψίαΜέρος 2ο - Γερμανία
Κατά την τέλεση των μεταπτυχιακών σπουδών του ο Αδαλής γνωρίζει τον Θεόφιλο Χάνσεν, τον αρχιτέκτονα-εκπρόσωπο του νεοκλασικισμού. Ο Χάνσεν θα τον χρίσει βοηθό του, και μετέπειτα θα συνεργαστούν στην οικοδόμηση κτηρίων-ορόσημων της Αθήνας, όπως το Μέγαρο Ακαδημίας Αθηνών και το Ζάππειο.

Επιστροφή στην Μυτιλήνη
· ΜυτιλήνηΈναρξη εργασιών ως επαγγελματίας αρχιτέκτονας
Επιστροφή στην Οθωμανική ακόμα Λέσβο, την εποχή που το εμπόριο γνώριζε μεγάλη ακμή και η τοπική ελληνική κοινότητα έχαιρε ιδιαίτερων προνομίων. Με την επιστροφή του ξεκινάει ένα νέο κύμα αρχιτεκτονικής στον τόπο, μιας και η αρχιτεκτονική της Κωνσταντινούπολης (επί το πλείστον ξύλινα κτήρια σε πυκνή δόμηση) σταματάει πλέον να είναι η κυρίαρχη επιρροή στο ύφος της πόλης, και τη θέση της παίρνουν οι κλασσικιστικές και κεντροευρωπαϊκές επιρροές του Αδαλή.

Έργο: Μεγάλη Βρετάνια
· ΜυτιλήνηΠροκυμαία Μυτιλήνης
Αναλαμβάνει την ανέγερση του ξενοδοχείου ‘Μεγάλη Βρετάνια’ στην προκυμαία Μυτιλήνης. Το ξενοδοχείο φιλοξένησε πολλές σημαντικές προσωπικότητες και ιστορικές στιγμές του Λεσβιακού λαού, ωσπου το 1996 μετατράπηκε σε συγκρότημα γραφείων.

Έργο: Άγιος Θεράπων
· ΜυτιλήνηΗ εκκλησία - σήμα κατατεθέν της Μυτιλήνης
Σήμα-κατατεθέν της Μυτιλήνης, και το πιο σημαντικό έργο της περιόδου ακμής 1880-1912, ανεγέρθη στη θέση προϋπάρχοντος μικρού ναού που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του τοπικού νοσοκομείου, και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1900. Ο ναός ακολουθεί τον βυζαντινό ρυθμό, ωστόσο το αρχιτεκτονικό του ύφος συνδυάζει επιρροές από σύγχρονες τάσεις που επικράτησαν στη Δυτική Ευρώπη, όπως το Μπαρόκ, το Ροκοκό και ο Νεοκλασικισμός. Στο κτίσμα διακρίνονται και γοτθικά στοιχεία, τα οποία ενισχύουν τη μεγαλοπρέπειά του και του προσδίδουν μια ιδιαίτερη αισθητική, μοναδική στον ελληνικό χώρο. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές ο πρώτος Ναός χτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου οικοδομήματος, που πιθανότητα να ήταν ο ναός του θεού Απόλλωνα ή η σχολή της ποιήτριας Σαπφούς.

Έργο: Κατοικία του Κων/νου Νιάνια
· ΜυτιλήνηΟ Κωνσταντίνος Νιάνιας καταγόταν από παλιά και γνωστή οικογένεια της Μυτιλήνης. Ορισμένα μέλη της οικογένειας μετανάστευσαν στη Ρωσία μετά τα Ορλωφικά και συνέβαλαν με το επίθετο Ιωαννόπουλοι (ή Γιαννόπουλοι, που ήταν το αρχικό οικογενειακό όνομα) στην ίδρυση της Οδησσού, μαζί με οικογένειες όπως των Μαρασλή, Κουμπάρη, Μαύρου και άλλων. Ο Δημήτριος και ο Ιωάννης Ιωαννόπουλος αναφέρονται ως φίλοι της Οδησσού, όπως και ο Νικόλαος Νιάνιας από τη Μυτιλήνη, πατέρας του Κωνσταντίνου Νιάνια. Ο Κωνσταντίνος Νιάνιας υπηρέτησε ως Δήμαρχος Μυτιλήνης για πολλά χρόνια, ενώ ο αδελφός του, Μαλλιάκας Νιάνιας, υπηρέτησε ως Βαλής (έπαρχος) στο Αϊβαλί και στην Προύσα.

Έργο: Κατοικία Ι. Γεωργιάδη
· ΜυτιλήνηΟ Ιωάννης Στ. Γεωργιάδης προερχόταν από άλλο μέρος (πιθανώς Κωνσταντινούπολη), και εγκαταστάθηκε στην Μυτιλήνη μάλλον λόγω επαγγελματικών ευκαιριών. Υπήρξε ιδρυτής μαζί με τον Ι. Καλαμάρη του εργοστασιακού συγκροτήματος ατμοκίνητου ελαιοτριβείου/κλωστηρίου/μακαρονοποιίας στην Επάνω Σκάλα, το γνωστό μέχρι σήμερα ‘Καλαμάρη’. Σημερινός ιδιοκτήτης της κατοικίας Ι. Γεωργιάδη είναι η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Η κατοικία του είναι σε στυλ Second Empire.

Έργο: Εξοχική κατοικία Αχιλλέα Βουρνάζου
· Βαρειά, ΜυτιλήνηΤο κεντρικό κτήριο του σημερινού ξενοδοχείου Loriet
Το κτήριο φέρει εσωτερικό διάκοσμο πιθανώς του Β. Ιθακήσιου, τον οποίο συνέδεε προσωπική φιλία με τον Α. Αδαλή. Ένα εξαιρετικό και άριστα συντηρημένο δείγμα της λεσβιακής άνοιξης, χαρακτηρίζεται από ασύμμετρη, ογκοπλαστική διαμόρφωση και έντεχνα χρήση κανόνων και στοιχείων του νεοκλασικού λεξιλογίου, συνδυασμένα με αδρά λαξευμένα στοιχεία και υλικά. Ενώ κατοικία αρχικά παρέμενε δέσμια σε πολλούς κληρονόμους της οικογένειας, εγκαταλειμμένη, αλλά σε καλή κατάσταση, αργότερα πουλήθηκε σε τρίτους και μετατράπηκε σε κεντρικό κτίριο υποδοχής ξενοδοχειακής μονάδας. Το κτίριο ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις, αρχικά σε ασύμμετρο ορθογωνικό περίγραμμα συνδυασμένο με κυκλική προεξοχή, ενώ μεταγενέστερα εντάχθηκε στο αρχικό σχέδιο ορθογώνια προσθήκη.

Έργο: Αρχοντικό Αχιλλέα Βουρνάζου
· ΜυτιλήνηΚύρια κατοικία του Αχιλλέα Κ. Βουρνάζου, ενός από τους επιφανέστερους εμπόρους της εποχής. Ο Βουρνάζος είχε αναπτύξει επιχειρηματική δραστηριότητα στη Ρωσία, ασχολούμενος με την σαπωνοποιεία. Το οίκισμα είναι μνημειώδους μεγέθους σε στυλ Second Empire και αθηναϊκού νεοκλασικισμού (εφημερίδα Καθημερινή, ένθετο ‘7 Μέρες’, 1999). Η κατοικία παραμένει στα χέρια απογόνων της αρχικής οικογένειας. Το αρχικό κτήριο έχει διατηρηθεί με ελάχιστες εσωτερικές αλλαγές, όπως η μετατροπή του δωματίου των Τούρκων επισήμων του επάνω ορόφου σε κουζίνα, η αλλαγή του κελλαριού σε αποθήκη και η μετατροπή ενός άλλου δωματίου του ορόφου σε μπάνιο. Η κατοικία ανεγέρθηκε σε μια μεγάλη παραθαλάσσια έκταση, στην περιοχή του Κιοσκιού, στους πρόποδες του Φρουρίου. Η αρχική έκταση ήταν περίπου 5 στρέμματα, και μέσα σε αυτήν χτίστηκε αργότερα και δεύτερο σπίτι από τη χήρα Πηνελόπη Βουρνάζου, μέλος της ίδιας οικογένειας. Κατά τον 18ο αιώνα, η περιοχή αναφερόταν ως ‘κήποι του Χασάν Πασά Τζεζάερλη και των αξιωματούχων του’, ενώ στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν γνωστή ως ‘φράγκικη συνοικία’.

Έργο: 1ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης
· ΜυτιλήνηΝυν Πειραματικό Λύκειο Μυτιλήνης, ή κοινώς γνωστό ως ‘Κεντρικά’
Το οικόπεδο όπου χτίστηκε το κτίριο ήταν μέρος του λεγόμενου ‘Μεγάλου Περιβολιού’, μιας έκτασης που δωρίστηκε το 1752 από τον Μητροπολίτη Άνθιμο Βερτουμή στο Νοσοκομείο (αρχικά το νοσοκομείο της πόλης, γνωστό και ως ‘ξενοδοχείο’, βρισκόταν στην θέση του σημερινού αγίου Θεράποντα). Το κτίσμα ήταν διώροφο: στον επάνω όροφο στεγάζονταν οι αίθουσες διδασκαλίας, το γραφείο του διευθυντή και η βιβλιοθήκη, με πρόσβαση μέσω δύο κλιμάκων. Τα αρχικά εγκαίνια έγιναν τον Νοέμβριο του 1841. Η τελική του μορφή δημιουργήθηκε από την ανακατασκευή του Αργύρη Αδαλή, που ολοκληρώθηκε το 1896 και του έδωσε την σημερινή του όψη. Από τότε, το κτίριο πέρασε από διάφορες χρήσεις — χαρακτηριστικά, κατά τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (1912) λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο, ενώ τα υπόγειά του φιλοξενούσαν πρόσφυγες και στέγαζαν συσσίτια. Είναι ένα όμορφο δείγμα νεοκλασικισμού που μέχρι και σήμερα στεγάζει σχολεία, και αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης.

Έργο: Πρώην Παρθεναγωγείο Μυτιλήνης
· ΜυτιλήνηΣχολικό κτήριο με συνεχή λειτουργία από την ίδρυσή του
Κτίριο ορθογωνικής διατομής με απόλυτη συμμετρία ανοιγμάτων και στους δυο ορόφους. Μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στο διάκοσμο της κεντρικής εισόδου με νεοκλασικά στοιχεία (αετώματα, κίονες, υπέρθυρα). Στο εσωτερικό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεγάλη ξύλινη σκάλα. Με τη συγκριτική μέθοδο το κτήριο αποδίδεται στον Αργύρη Αδαλή (Η αρχιτεκτονική των κατοικιών της ανώτερης αστικής τάξης της Μυτιλήνης, 1999).

Έργο: Οικία Παναγιώτη Βαμβούρη
· Μακρύς Γιαλός, ΜυτιλήνηΟ Π. Βαμβούρης ήταν γόνος ευκατάστατης Μυτιληνιάς οικογένειας και είχε μεταναστεύσει νεαρός στη Βράιλα της Ρουμανίας με τον αδερφό του, για να δουλέψουν μαζί με τους θείους τους στην καλλιέργεια και εμπορία σιτηρών. Επιστρέφοντας στη Μυτιλήνη έχτισε το αρχοντικό του στο τότε προάστιο της Μυτιλήνης, το Μακρύ-Γιαλό, για το οποίο χρησιμοποιήθηκε χαρακτηριστική πέτρα Σαρμουσάκ (κοκκινωπή στην όψη). Το κτίριο χαρακτηρίζεται από μνημειακό και επιβλητικό ύφος, εξαιτίας του μεγέθους και της ακαδημαϊκής αρχιτεκτονικής του. Παρ’ όλη, όμως, την παρουσία ανώτερων κανόνων του νεοκλασικισμού, στο κτίριο δεν αποδίδεται η υψηλή ποιότητα του προτύπου, εξαιτίας ίσως λανθασμένης εφαρμογής αναλογιών και στοιχείων. Τέλος, συνδυάζει πολλά από τα χαρακτηριστικά του στιλ Second Empire, με πλούσια έως υπερβολική διακόσμηση και έντονη γλυπτική υφή. Η κατοικία συνόρευε προς την πλευρά της Χρυσομαλλούσας με την ιδιοκτησία του πεθερού του, Μιχ. Κούμπα. Σήμερα το κτίριο παραμένει σε απογόνους της οικογένειας και διατηρεί ακέραια την αρχική του μορφή και επίπλωση.

Έργο: Αρχοντικό Αντώνη Κούμπα
· Οδός Σαπφούς, ΜυτιλήνηΜεγάλο διώροφο νεοκλασικίζον κτίριο με ημιυπόγειο, με κάτοψη σχήματος Γ. Το τμήμα του ημιυπογείου επί της Σαπφούς χρησιμοποιείται σαν κατάστημα. Η είσοδος της κατοικίας γίνεται, μέσα από το τμήμα της μικρής αυλής που χρησιμοποιείται σαν ημιδημόσιος χώρος. Το κτίριο έχει φθορές στα επιχρίσματα και το κεραμιδί και ώχρα χρώμα της πρόσοψης έχει ομοίως φθαρεί. Έχουν διατηρηθεί τα γύψινα επιθέματα στα πρέκια και τις ποδιές των κουφωμάτων. Όσον αφορά την αρχιτεκτονική της, η κατοικία διαρθρώνεται σύμφωνα με τις βασικές αρχές του νεοκλασικισμού, με τριμερή κατακόρυφο και οριζόντιο επιμερισμό. Ωστόσο, χρησιμοποιούνται στοιχεία διακόσμησης και σύνθεσης που παραπέμπουν στο νεογοτθικό στυλ.
Έργο: Δημαρχείο Μυτιλήνης
· ΜυτιλήνηΤο ιστορικό δημαρχείο Μυτιλήνης
Διώροφο εκλεκτικιστικό κτίριο, με έντονα νεοκλασσικά στοιχεία. Χτίστηκε το 1900, με δαπάνες του Δήμου, για να στεγάσει τις υπηρεσίες του. Σήμερα ο α’ όροφος του κτιρίου έχει διαμορφωθεί σε αίθουσα συνεδριάσεων (του Δημοτικού Συμβουλίου) και τελετών, το δε ισόγειο στεγάζει τη Βιβλιοθήκη καθώς και τις διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες του Δήμου.

Έργο: Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών
· ΜυτιλήνηΣτο προάστιο Καγιάνι (Ταξιάρχες) Μυτιλήνης
Ένα στολίδι της πόλης, που δανείζει το όνομά του στην ευρύτερη περιοχή/χωριό των Ταξιαρχών. Σύμφωνα με διηγήσεις ο ναός έλαβε υπόσταση κατόπιν θαυματουργικής επέμβασης του αρχαγγέλου Μιχαήλ, ενώ τη σημερινή του μορφή απέκτησε το 1903 με την ανοικοδόμηση από τον Αργύρη Αδαλή με υλικά που μεταφέρονταν από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Ακόμα και σήμερα τα διερχόμενα πλοία χρησιμοποιούν μακρύ συριγμό σε ένδειξη χαιρετισμού στον προστάτη άγιο. Ο ρυθμός είναι βυζαντινός σταυροειδής με τρούλο με παραλλαγές γοτθικού ρυθμού. Διαθέτει γυναικωνίτη, ενώ η στέγη στηρίζεται σε κτιστούς πεσσούς οι οποίοι καταλήγουν σε τετράγωνα κιονόκρανα με ωραίους γύψινους διακόσμους.

Έργο: Οικία Μιχαήλ Κατσάνη
· Κιόσκι, ΜυτιλήνηΓνωστό και ως ‘το κόκκινο σπίτι’
Ο Μιχαήλ Κατσάνης, γόνος σημαντικών γαιοκτημόνων και εμπόρων της Μυτιλήνης, έχτισε το 1906 την κατοικία του στην περιοχή Κιόσκι Μυτιλήνης

Έργο: Πύργος Αδαλή
· Ακρωτήρι, ΜυτιλήνηΕξοχική κατοικία του αρχιτέκτονα
Εσωτερικά διακοσμημένη με ζωγραφιές του Β. Ιθακήσιου. Στην κατασκευή του έχουν χρησιμοποιηθεί ίδια υλικά με την εκκλησία των Ταξιαρχών στο Καγιάνι (που επίσης αποτελεί έργο του Αδαλή). Έως και σήμερα ανήκει στους απογόνους της οικογένειας Αδαλή.

Έργο: Πύργος Ιωάννη Γιανέλλη
· Σουράδα, ΜυτιλήνηΟ Ι. Γιανέλλης (ή Γιαννέλης) είχε καταγωγή από το χωριό Μόρια, οπου φέρεται να έχει μεγάλη κτηματική περιουσία και επιχειρηματική δραστηριότητα (ελαιοτριβείο). Τον πύργο σήμερα έχει κληρονομήσει ο θετός του γιος και μετέπειτα βουλευτής Λέσβου, Ιωάννης Θεοδοσιάδης-Γιανέλλης

Έργο: Αρχοντικό Αθανάσιου Φουρτούνα
· Καβέτσου, ΜυτιλήνηΤο κόσμημα της οδού Καβέτσου
Ο Αθαν. Φουρτούνας (ή Φορτούνας) ήταν μεγαλέμπορος σαπουνιού και λαδιού. Ήδη από το 1885 αναφερόταν στους επιχειρηματικούς καταλόγους της Μυτιλήνης με την επωνυμία ‘Αφοί Φορτούνα’, ενώ διατηρεί και υποκατάστημα στη Βάρνα της Βουλγαρίας ως προμηθευτής σαπουνιού. Ο Αθαν. Φουρτούνας είχε καταγωγή από το Μεσότοπο και μετανάστευσε νέος στη Βουλγαρία για να ασχοληθεί με το εμπόριο. Επέστρεψε σε μεγάλη ηλικία μαζί με την Γαλλίδα σύζυγό του και έκτισε την κατοικία αυτή σαν μόνιμη. Η κατοικία κτίστηκε σε ένα μεγάλο οικόπεδο 700 τετραγωνικών μέτρων στην οδό Χάλικα (νυν Καβέτσου), μια από τις τρεις αρτηρίες που οδηγούσαν στα προάστια της Μυτιλήνης, όπου οι κάτοικοι απολάμβαναν τα καλοκαίρια τους στη δροσιά. Μετά το θάνατό του εμπόρου, η κατοικία πουλήθηκε από τη σύζυγό του στον επίσης έμπορο Γεώργιο Γρηγορίου.

Έργο: Ιερός Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου
· Αφάλωνας, ΜυτιλήνηΈνα από τα τελευταία έργα του Αδαλή
Η τρίκλιτη βασιλική της Παναγίας του Αφάλωνα, όπως είναι γνωστή η εκκλησία, βρίσκεται στο χωριό Αφάλωνας βόρεια της Μυτιλήνης, και δεσπόζει σε ύψος 450 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο ναός κατασκευάστηκε στην θέση μικρότερου προϋπάρχοντος, και είναι γοτθικού ρυθμού, που την καθιστά σπάνιο δείγμα αρχιτεκτονικής για την νοτιοανατολική Μεσόγειο γενικότερα. Το κτήριο υπέστη ζημιές μετά από τον καταστροφικό σεισμό του 1917, και βρίσκεται υπό επισκευή μέχρι και σήμερα.
